HASAN ÖZTOPRAK

 

Yaşamımızda ikili bir var oluş hali var, ikili bir zıtlaşma… Barış ve şiir bir ikili değildir. Evet, her ikisi de birer var oluş halidir ama zıt ya da aynı değildir. Biri diğerini doğurmaz ya da direkt olarak etkilemez.

Gerçekliği yansıtmasa da barış ve şiir birbirlerine pek yakışıyor… Gerçekliği yansıtmıyor çünkü şiire yapılan bu olumlu gönderme bir yanılsamadan ibaret olmalı. Öyle ya sert, vurucu ve içinde şiddeti barındıran dizeler, yumuşak, naif dizelere göre daha şiirden sayılır aslında. Bizim camiamızda Orhan Veli’yi şairden saymayan, söz gelimi şu dizelere şiir demeyen pek çoktur:

Gün olur alır başımı giderim / Denizden yeni çıkmış ağların kokusunda / Şu ada senin, bu ada benim / Yelkovan kuşlarının peşi sıra. // dünyalar vardır, düşünemezsiniz / Çiçekler gürültüyle açar; / Gürültüyle çıkar duman topraktan. / Hele martılar, hele martılar / her bir tüylerinde ayrı bir telaş!... // Gün olur başıma kadar mavi / Gün olur başıma kadar güneş, / Gün olur, deli gibi…

Tersi, yine bizim şiir camiasının bir bölümünün, şairi azam ilan ettikleri (ki o gerçekten de kendine has bir şairdir) Ece Ayhan’ın pek çok dizesindeki sertlik ve içerdiği şiddet pek fazla şiirden sayılır. Şöyle der Ece Ayhan mesela “Bakışsız bir kedi kara” adlı kitabın “mısrayim” adlı şiirinde: Uçsuz bucaksız kucağındadır barbar anasının, bir yeni yetme. Büyük bir alınla karşılar ölümü de, alkışlayarak karşılar…

Buraya kadar özce şunu söylemek istiyorum: barış ve şiir, savaş ve şiir ne kadar yakınsa birbirine o kadar yakındır. Ya da açlık ve şiir, ya da rezidans ve şiir, ya da ırkçılık ve şiir, ya da ölüm ve şiir…

Bir de şuradan bakalım ve o zaman belki bu ilişkilendirmeyi biraz daha anlamlı kılabiliriz. İnsanlık için şiir ne kadar gereksizse, barış o kadar gereklidir. Şiir karın doyurmaz, şairlerin karnını bile doyurmuyor. Mesela biz burada konuşma yapıp, şiir okuyoruz diye bize para vermiyorlar. Şiir gerçekte hiçbir işe yaramaz. Ne yapar peki şiir: bazen gönlünüzü hoş eder, bazen de hıncınızı biler, bazen de törpüler… Şiiri barışa feda eder misiniz? Ben ederim. Bir can için bugüne dek yazılmış bütün şiirleri feda ederim.

Şiire ne kadar ihtiyacımız yoksa barışa o kadar ihtiyacımız var… Barış ekmek ve su gibidir, onsuz asla olmaz. Barış hayattır, keza savaş ölümdür.

Hele bugün, kan gölüne dönmüş coğrafyamızda barış her şeydir.

Şiiri de hayatın bir parçası sayarsak, ki öyledir, o halde, şiirin de barışa ihtiyacı var. Hani şair dünya savaşı koşullarında “mutlu aşk yoktur” diyor ya, savaş varsa hayat yoktur ve şiir de…

Şiirin hakikati nedir? Yani şiirin özündeki hakikat: Şu: Şiir ‘kültür’ değildir, o doğaldır. İnsanın var oluşundan ve ilk topluluklardan bu yana şiir hep vardı. İlkel insan kendine şef olarak şairi seçmiştir, şaman da bir şairdir. Ne zaman ki insanlar gruplaşmış ve birbirlerini öldürmeye başlamış o zaman şef, asker olmuş. Önce söz sonra kılıç… Barış kavramı da böylece doğmuş olmalı. Aslında hepsi “kültür”. Yani uygarlık. Şiir uygarlık dışıdır. Savaş ve dolayısıyla barış uygarlığın parçası.

Şimdi yukarıdaki bir cümleyi şöyle değiştirelim: Dün ilkel insanın şiire ihtiyacı vardı, çünkü yeniden güne başlaması ve daha çok av yakalayıp, yemiş toplaması için şef onu şiirle motive ediyordu. Barışa ihtiyacı yoktu, çünkü insanlar savaşmayı bilmiyordu. Bugün barış, insanlar için yaşamsal önemdedir şiir ise (yukarıda söylediklerimle bir paradoks teşkil etse de) neden olmasın, hala o ilk görevini yapabilir, barış için insanları motive edebilir.

Herkes barışı ister değil mi? Mesela aranızda barışı istemeyen var mı? Söz gelimi bizim topraklarımızda o malum savaş yeniden başlasın diyen var mı? Herkes barışı ister de peki ama neden bir türlü barış olmaz. Bunun bir tek nedeni olabilir, bazılarının savaştan çıkarı olduğu için. Çıkarı olanı anladık da savaşı sürdüren o fakir fukara, emekçi, işçi değil mi? Onlar neden savaşı sürdürürler, neden bırakıp gitmezler, ölmeyi çok istediklerinden mi? Hayır. Bunun nedeni şeflerinin şair değil asker olmasıdır. Şair olsaydı, avlanmaya ve yemiş toplamaya gidecekler, gece dönüp sevişeceklerdi. Şimdi savaşıyorlar…